โบราณสถาน คอกช้างเผือก (Khok Chang Phueak Historical Site) ตั้งอยู่ที่ เชิงเขาด้านตะวันตกของอำเภอแม่สอด แถบชายฝั่ง แม่น้ำเมย จังหวัดตาก มีลักษณะเป็น กำแพงก่ออิฐก่อด้วยปูน กว้างประมาณ 15 เมตร ยาวประมาณ 50 เมตร สร้างขนานกันในลักษณะ สี่เหลี่ยมผืนผ้า ปัจจุบัน กรมศิลปากร ขึ้นทะเบียนเป็น โบราณสถานอย่างเป็นทางการ

ประวัติและความเชื่อ:
ตำนานเล่าว่าในสมัย กรุงสุโขทัย พ่อขุนรามคำแหงมหาราชครองราชย์ มะกะโท ชาวมอญผู้เป็นขุนวัง ได้ลักพาตัว พระราชธิดาของพ่อขุนรามคำแหง ไปอยู่กรุงหงสาวดี ต่อมา มะกะโทได้รับสถาปนาเป็นพระเจ้าฟ้ารั่ว พื้นที่ เมืองตาก ถือเป็น ชานเมืองของกรุงสุโขทัย มี ช้างเผือกอาละวาด พ่อขุนรามคำแหงทรงประกอบ พิธีเสี่ยงทาย และอธิษฐานว่า หากช้างเผือกนี้เป็น ช้างคู่บุญบารมี ของกษัตริย์นครใด ให้บ่ายหน้าไปทางทิศนั้น ปรากฏว่าช้าง บ่ายหน้าไปทางตะวันตก สอดคล้องกับ ดินแดนหงสาวดี พ่อขุนรามคำแหงจึงให้ทหารติดตามนำช้างไปมอบให้ พระเจ้าฟ้ารั่ว บริเวณเชิงเขาแห่งนี้จึงมีการสร้าง พะเนียดล้อมช้าง ก่อนทำพิธีมอบช้าง

ลักษณะทางกายภาพและความสำคัญทางประวัติศาสตร์:
คอกช้างเผือก เป็นซาก กำแพงอิฐมอญสูงประมาณ 1 เมตร มีปากคอก แคบสอบเข้าหากัน แสดงถึง เทคนิคการก่อสร้างในสมัยสุโขทัย และสะท้อนถึง ความเชื่อและพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับช้างคู่บารมีของกษัตริย์ สถานที่แห่งนี้จึงเป็น แหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมที่สำคัญ สำหรับนักท่องเที่ยว

กิจกรรมสำหรับนักท่องเที่ยว:

• ชมซากกำแพง และศึกษาลักษณะการก่อสร้างโบราณ

• เรียนรู้ประวัติศาสตร์ช้างเผือก และตำนานพระเจ้าฟ้ารั่ว

• ถ่ายภาพมุมต่าง ๆ ของโบราณสถาน

• ศึกษาบริบททางวัฒนธรรม และความสำคัญของเมืองตากในสมัยสุโขทัย

ประโยชน์แก่นักท่องเที่ยว:
การเยี่ยมชม คอกช้างเผือก ไม่เพียงแต่ชม โบราณสถานเท่านั้น แต่ยังช่วยให้เข้าใจ ตำนานช้างเผือก, พิธีกรรมสมัยสุโขทัย, ความสัมพันธ์ระหว่างกรุงสุโขทัยและหงสาวดี และสามารถวางแผนท่องเที่ยวเชื่อมโยงกับสถานที่ใกล้เคียง เช่น วัดไทยวัฒนาราม และ ตลาดริมเมย